متن درس «از آموختن، ننگ مدار» و معنی متن:

درس دوم

از آموختن، ننگ مدار

• نویسنده: عنصر المعالی کیکاووس
• اثر: قابوس نامه

تا توانی از نیکی کردن میاسا و خود را به نیکی و نیکوکاری به مردم نمای و چون نمودی به خلاف نموده مباش

قلمرو فکری:

تا می توانی از نیکی کردن آسوده نباش (پیوسته نیکی کن) و خودت را به نیکی و نیکوکاری به مردم نشان بده و وقتی خود را به نیکی و نیکوکاری به مردم نشان دادی ، برعکس آن چه خود را نشان دادی، رفتار نکن.

قلمرو زبانی:

مفهوم:

سفارش به نیکی و نیکوکاری ، دوری جستن از دورویی و ریاکاری ، یکی بودن ظاهر و باطن

به زبان دیگر مگو و به دل دیگر مدار تاگندم نمای جو فروش نباشی

قلمرو فکری:

به زبان سخنی دیگر نگو و به دل خودت اعتقادی دیگر نداشته باش (سخنت با باطن و نیّتت یکی باشد) تا مانند کسی نباشی که گندم را نشان می دهد و جو را می فروشد (گفتار و کردارت به ظاهر درست باشد ولی باطنت زشت و نادرست.)

قلمرو ادبی:

گندم نمای جو فروش بودن ß   کنایه از حیله گری در خرید و فروش، کنایه از افراد ریاکار و دورو (کسی که گفتار و کردارش به ظاهر نیکو نماید ولی باطنش زشت باشد یا آن که خویشتن یا چیزی را به ظاهر خوب نماید و در واقع چنان نباشد)، این عبارت مثل یا ضرب المثل است

مفهوم:

پرهیز از ریاکاری و دوری از تظاهر و دورویی، دعوت به درستکاری و نیکوکاری

اندر همه کاری داد از خویشتن بده، که هر که داد از خویشتن بدهد، از داور مستغنی باشی

قلمرو فکری:

در همه ی کارهای خودت به عدالت و انصاف رفتار کن؛ زیرا هر کس در کارهای خودش به عدالت و انصاف رفتار کرد، نیازی به قاضی ندارد. (سفارش به عدل و داد، اجرا کردن عدالت و انصاف در کارها)

قلمرو زبانی:

قلمرو ادبی:

داد چیزی را دادن ß   کنایه از حق چیزی را چنان که شایسته است ادا کردن، با آن چیز به عدالت رفتار کردن

و اگر غم و شادیت بُوَد، به آن کس گوی که او تیمار غم و شادی تو دارد

قلمرو فکری:

اگر غمگین هستی غم خود را به کسی بگو که غمخوارت باشد و اگر شاد هستی خوشحالی خود را به کسی بگو که با شادی تو، شاد شود

قلمرو زبانی:

قلمرو ادبی:

تضاد ß   غم و شادی

تکرار ß   غم و شادی

مفهوم:

آشکار نکردن راز دل خود پیش هر کسی، بیان درد خود به انسان درد آشنا

و اثر غم و شادی پیش مردمان، بر خود پیدا مکن

قلمرو فکری:

و نشانه و تاثير غم و شادی را نزد مردم در چهره ات آشکار نکن.

قلمرو زبانی:

مفهوم بیت:

خویشتن دارو بلند همّت بودن، پنهان کردن راز درونی از دیگران، داشتن روح بزرگ و بلندی طبع

به هر نیک و بد، زود شادان و زود اندوهگین مشو، که این، فعل کودکان باشد.

قلمرو فکری:

و به هر کار خوب و بد، زود شادمان و غمگین نشو، زیرا این رفتار تو، کار کودکان است.

قلمرو زبانی:

هرگاه بین واژه های «این، آن، همان، همین» و اسم بعد از آن بتوان مکث کرد و ویرگول قرار داد، ضمیر اشاره است نه صفت اشاره؛ مانند:

این، فعل کودکان باشد  ß    نهاد + مسند + فعل گذرا به مسند

قلمرو ادبی:

تکرار ß   زود

تضاد ß   نیک و بد

تضاد ß   شادان و غمگین

مفهوم:

گذرا بودن غم و شادی، بردباری در برابر غم و شادی

بدان کوش که به هر مُحالی از حال و نهاد خویش بِنَگردی، که بزرگان به هر حقّ و باطلی از جای نشوند.

قلمرو فکری:

کوشش بکن که به هر کار بی اصل و ناممکنی، طبیعت و سرشت تو تغییر نکند (شخصیّت واقعی تو تغییر نکند و آشفته نشوی)، زیرا که انسان های بزرگ به هر کار درست و نادرستی عصبانی نمی شوند (شخصیّت واقعی آنها تغییر نمی کند و آشفته نمی شوند).

قلمرو زبانی:

قلمرو ادبی:

حقّ و باطل ß   تضاد

از جای شدن ß   کنایه از خشمگین و عصبانی شدن

مفهوم:

ثابت نگه داشتن شخصیّت و رفتار خود، آرامش خود را حفظ  کردن

و هر شادی که بازگشت آن به غم است، آن را شادی مَشِمُر

قلمرو فکری:

و هر شادی که پایانش به غم و اندوه است، آن را شادی به شمار نیاور (دعوت به شناخت شادی واقعی).

قلمرو زبانی:

قلمرو ادبی:

غم و شادی ß   تضاد

و به وقت نومیدی امیدوارتر باش و نومیدی را در امید، بسته دان و امید را در نومیدی

قلمرو فکری:

و به هنگام ناامیدی، امیدوارترباش و ناامیدی به امید وابسته است و پس از امید (=امید نابه جا) ناامیدی وجود دارد.

قلمرو ادبی:

تضاد ß   امید و نومید

تکرار ß   امید و نومید

قلب و عکس یک جمله ß   نومیدی را در امید، بسته دان و امید را در نومیدی

فعل «بسته دان» در پایان جمله، به قرینه ی لفظی حذف شده است

مفهوم:

دعوت به امیدواری و امیدوار بودن در هنگام ناامیدی، در هم تنیده بودن امید و ناامیدی

رنج هیچ کس ضایع مکن و همه کس را به سزا، حق شناس باش؛ خاصّه قرابت خویش را؛ چندان که طاقت باشد با ایشان نیکی کن

قلمرو فکری:

تلاش هیچ کس را تباه و نابود نکن و به شکل شایسته، قدرشناس همه ی انسان ها به ویژه خویشاوندان خود باش؛ و آن اندازه که نیرو و توان داری به خویشاوندان نیکی کن

قلمرو زبانی:

مفهوم:

دعوت به قدرشناسی از مردم و خویشاوندان، نیکی کردن به خویشاوندان

و پیران قبیلهٔ خویش را حرمت دار ولیکن به ایشان مولَع مباش تا همچنان که هنر ایشان همی بینی، عیب نیز بتوانی دید

قلمرو فکری:

به پیران و بزرگان قبیله ی خودت احترام بگذار اما به آن ها بسیار علاقمند نشو تا هم چنان که دانش و فضیلت آن ها را می بینی، عیب و کاستی آن ها را نیز بتوانی ببینی

قلمرو زبانی:

قلمرو ادبی:

عیب و هنر ß   تضاد

مفهوم:

احترام گذاشتن به پیران و بزرگان، دیدن دانش و عیب انسان ها در کنار هم، دوری از دوستی افراطی، دعوت به واقع بینی

و اگر از بیگانه ناایمن شوی، زود به مقدار ناایمنی، خویش را از وی ایمن گردان

قلمرو فکری:

و اگر از بیگانه احساس ناامنی کردی، زود به اندازه ی در خطر قرار گرفتن، خودت را از او در امان نگهدار

قلمرو زبانی:

قلمرو ادبی:

تضاد ß   ایمن و ناایمن

مفهوم:

دعوت به دوراندیشی کردن

و از آموختن، ننگ مدار تا از ننگ رَســـته باشـــی.

قلمرو فکری:

از آموختن دانش و آگاهی در زندگی احساس شرم، سرافکندگی و بدنامی نکن تا از سرافکندگی و رسوایی نادانی رهایی یابی.

قلمرو زبانی:

مفهوم:

تاکید بر یادگیری و آموختن